طبقه بندی تخلخل
تخلخلها را بر مبنای مختلفی همچون اندازه حفرهها و زمان تشکیل آنها طبقه بندی میکنند. در طبقه بندی بر مبنای اندازه حفرهها ، تخلخلها را به دو نوع ماکروسکوپی و میکروسکوپی تقسیم میکنند. در تقسیم بندی بر مبنای زمان تشکیل خلل و فرج موجود در سنگ یا رسوب ، تخلخل را به انواع اولیه و ثانویه تقسیم میکنند.
انواع تخلخل بر مبنای اندازه
تخلخل ماکروسکوپی
در این تخلخل قطر منافذ از 8 میکرون بیشتر است. در این منافذ ، آب و مواد سیال دائما و به آسانی جریان پیدا میکنند و حرکت آنها تابع نیروی جاذبه میباشد. منافذ موجود در این نوع تخلخل در اثر انحلال مواد عملکرد فشارهای تکتونیکی و یا شکستگیهای ناشی از خشک شدن سنگ و رسوب بوجود میآیند. در رسوبهای آبرفتی و در سنگهای با قابلیت انحلال زیاد (مثل آهک) به فراوانی قابل مشاهده هستند. شکستگیهای ناشی از عمل کوهزایی یا انحلال آهک و رسوبات تبخیری حفرهها و مجاری قابل عبور مواد سیال را فراهم میکنند. در نتیجه آب و نفت در آنها جریان پیدا میکنند. اگر طبقات بالا و پایین آن غیر قابل نفوذ باشند، مخازن بزرگ آب و نفت در چنین سنگهایی حاصل میشود.
تخلخل میکروسکوپی
در تخلخل میکروسکوپی قطر منافذ کوچکتر از 8 میکرون میباشد. در این منافذ آب و یا سایر سیالات به آسانی نمیتوانند حرکت کنند. لذا در این نوع منافذ نیروی جاذبه در عبور و جریان مایعات موثر نیست و حرکت مایعات در این منافذ تابع قانون لولههای مویین میباشد. تخلخل میکروسکوپی در رسوبات رسی فراوان است. این رسوبات طبقات غیر قابل نفوذ هستند و آب را در منافذ کوچک خود جای داده و به زحمت آن را از دست میدهند. در واقع تخلخل موجود در رسوبات رسی از نوع غیر مفید بوده و منافذ و حفرههای موجود در آنها به هم راه ندارند.
اندازه دانه
هر قدر اندازه دانهها کاهش یابد، مقدار تخلخل زیاد ولی نفوذپذیری کم میشود. با افزایش اندازه دانهها مقدار تخلخل مفید افزایش یافته و نفوذپذیری زیاد میگردد. زیرا در رسوبات دانه ریز ، مجاری متصل کننده حفرهها بسیار کوچک است و فشار مویینه زیاد در دیوارهای این مجاری مانع عبور مایعات میشود.